Coverstory: Innovatie in de Achterhoek

Innovatie in de Achterhoek

“Innovatie speelt zich af tussen de oren van mensen”

De Achterhoek is een echte broedplaats voor innovatie. Die vindt plaats in de tien Innovatiehubs die de regio telt, en natuurlijk bij veel bedrijven zelf. Verschillende innovatieve en innovatie-aanjagende partijen vertellen wat er zoal in de regio gebeurt.

Volgens Martin Stor, kennismakelaar ‘werken’ bij Achterhoek 2020 én directeur van het Achterhoeks Centrum voor Technologie (ACT), zit innoveren in de genen van de regio. “De Achterhoekse grond zit van oudsher vol met ijzererts. Dit werd bewerkt tot ijzer, waardoor er al heel vroeg ijzergieterijen langs de Oude IJssel ontstonden. De opkomst van de textielindustrie, en daarmee ook van de machine-industrie zorgde ervoor dat in de regio veel maakbedrijven ontstonden. Deze moesten regelmatig voor hun klanten slimme oplossingen bedenken. Nog altijd zie je hier vele toeleveranciers: bedrijven die voor andere bedrijven producten maken.” Wat volgens Stor eveneens meespeelt, is het feit dat er van oudsher ook al veel genetwerkt wordt. “De Achterhoek lag in de periferie, en had slechte verbindingen, waardoor men op elkaar was aangewezen. Dankzij die ingebakken netwerkcultuur wordt het soort innovatie dat nu gaande is, veel sneller opgepakt dan in andere regio’s. Dat wordt met name in clusters gedaan, waaronder onze tien innovatiehubs. Dit zijn fysieke locaties waar bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden elkaar vinden om door middel van vernieuwende projecten oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken en bedrijfsprocessen te vinden. Die hubs komen overigens in andere delen van het land niet goed van de grond.”

Smart Space Cluster

Mede vanuit zijn functie als directeur van ACT, waarbij Stor maakbedrijven en onderwijsinstellingen met elkaar in contact brengt, kan deze kennismakelaar talloze voorbeelden van innovatieve projecten noemen. “Neem bijvoorbeeld het project met een 3D-printer dat Kaak samen met zes MKB-bedrijven gaat starten. Het Graafschap College speelt hierin een actieve rol en gaat hier samen met de betrokken bedrijven in investeren.” De Achterhoekse bedrijven VeldLaser Innovations, Mecon Engineering, Prange Precisie Assemblage Oplossingen, PMP en QConcepts zijn bij het Smart Space Cluster Oost-Nederland betrokken. Stor licht toe: “Vanuit de overheid is bepaald dat het Nederlandse ruimtevaartprogramma meer aansluiting moet zoeken met het MKB. De kennis die wordt ontwikkeld voor dit programma, moet toegankelijk zijn voor bedrijven die deze technieken voor productontwikkeling kan gebruiken. Een voorbeeld hiervan is een satelliet die infrarode straling in de ruimte meet. Om verschillende soorten straling te kunnen meten, moet er een filter op een wiel voor de sensor kunnen worden gedraaid. De motor die dit doet, produceert echter warmte die de metingen van de sensor verstoort. De motor moet dus zo worden gebouwd dat er zo min mogelijk warmte wordt geproduceerd als het wiel ronddraait. Mecon kon bijvoorbeeld de spoeltjes voor deze motor maken.”

Ambachtelijke pionier

Een pionier die door bedrijven in heel Nederland wordt gevolgd, is Stooff Interior Projects. Stor: “Dit ambachtelijke bedrijf zet productietechnieken uit de automotive industrie in. Stooff produceert onder andere balies voor bedrijven. Voor elk type object wordt informatie ingevoerd waarmee een 3D-model wordt gemaakt. Vervolgens kunnen klanten zelf de gewenste maten invoeren, die vervolgens informatie voor de offerte, de werkvoorbereiding en de machines doorstuurt. Een robot haalt automatisch de juiste plaat uit het magazijn en legt deze onder de freesplank. Alle benodigde onderdelen worden automatisch uit de plaat gehaald, waarbij door middel van nesten zo min mogelijk materiaalverlies plaatsvindt. Vervolgens kan het pakket onderdelen met de hand worden gemonteerd. Binnen tien jaar tijd is het bedrijf uitgegroeid naar een marktleider in de meubelindustrie en is het personeelsbestand gegroeid van nul naar vijftig medewerkers.”

Van productie naar service

Een ander bedrijf waar innovatie een ingrijpende invloed heeft gehad op het productieproces is Virupa Visual Solutions uit Aalten, dat is gespecialiseerd in in- en outstore shoppersigning, bewegwijzering en huisstijlontwikkeling en implementatie. Om goed in te kunnen spelen op de ontwikkelingen in de markt en de branche, is innoveren volgens directeur Vincent Immink noodzakelijk. Dit gebeurt op het gebied van materialen, technieken en de organisatie van het bedrijf zelf. “Vijfendertig jaar geleden werkten we nog met zeefdrukken. Nu maken we gebruik van digital printing en kunnen we drukken op materialen zoals aluminium, kunststof en magneten. Ook zie je steeds vaker digital signing via schermen en displays. Omdat we alle denkbare vormen van signing kunnen ontwerpen, produceren en implementeren, profileren we ons dan ook niet als productiebedrijf, maar als servicegericht bedrijf. We kunnen zelfs voor winkels met meerdere filialen een webshop op maat bouwen zodat er per filiaal materiaal kan worden besteld. Dit is niet alleen handig voor retailwinkels, maar ook voor dienstverlenende bedrijven die steeds vaker onder één paraplu opereren.” Retailwinkels zijn een belangrijke klant voor Virupa, maar deze zijn wel conjunctuurgevoelig. Immink houdt om die reden de voorraden beperkt. “Door on demand te produceren, beperken we het risico. We leveren de klant maatwerk, want elke winkel heeft andere afmetingen en een eigen indeling. Bovendien spelen we zo ook goed in op de signingvraag van de vele tijdelijke winkels die je in het straatbeeld terug ziet. Daarnaast kijken we voortdurend hoe we onze producten en service kunnen verbeteren door bijvoorbeeld met vraagstukken van de klant aan de slag te gaan. Daar is onder andere een gebruiksvriendelijk ophangsysteem uit voortgekomen zodat klanten zelf borden kunnen verwisselen.” Tenslotte benadrukt Immink dat innovatie in de interne bedrijfsprocessen ook zeer rendabel kan zijn. “Door middel van ICT en het koppelen van data kan je je bedrijfs- en productieproces efficiënter inrichten. Zelf werken wij met Quick Response Manufacturing, waarmee we tijdswinst boeken in het gehele traject.”

Wonen

Innovatie vindt niet alleen bij (maak)bedrijven plaats, maar ook in de woonsector. Hans Suurmond, kennismakelaar ‘wonen’ bij Achterhoek 2020, jaagt samen met andere partijen ontwikkelingen op het gebied van wonen aan. “In de Achterhoek sluit het aanbod van vastgoed niet goed aan op de vraag. Zo zijn er te weinig starterswoningen waardoor jongvolwassenen moeilijk een huis kunnen vinden. Nieuwbouw is niet de oplossing, omdat de Achterhoek een krimpregio is en er voor de extra huizen die nu worden gebouwd na 2030 geen vraag meer is. Een oplossing hiervoor is het bouwen van tijdelijke woningen van alternatieve materialen zoals metaal, stro, kunststof en hout, die na demontage kunnen worden hergebruikt. Normaal gesproken moeten woningen aan strenge eisen voldoen, maar als krimpregio krijgen we een tijdelijke ontheffing van regels waardoor er ruimte ontstaat om te experimenteren. Na de zomer wordt gestart met de bouw van één van de woningen. De gemeente Winterswijk gaat voor deze experimenteerwoningen een plek toewijzen waar deze onderkomens uiteindelijk kunnen worden bezichtigd.”

Sociale teams

Rondom zorg, wonen en zelfredzaamheid vindt tevens innovatie plaats door bestaande diensten en netwerken in te zetten. “De overheid heeft al diverse sociale teams georganiseerd om te stimuleren dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen wonen”, benadrukt Suurmond. “Maar die zelfredzaamheid behelst meer dan alleen toegang tot zorg. Je moet ook middelen hebben om de zelfredzaamheid van mensen te realiseren, zodat zij boodschappen kunnen blijven doen, of familieleden in de regio kunnen bezoeken. We stimuleren onder andere het opzetten van zorgcoöperaties in dorpen zonder verpleegtehuis. Wat kunnen de bewoners voor elkaar betekenen en wat kan er eventueel gezamenlijk aan zorg worden ingekocht? Ook ondersteunen we bij het opzetten van een netwerk van vrijwilligers. Soms bestaat dit al in de vorm van een dorpsorganisatie, soms mag dit nog wat meer worden aangejaagd. Daarnaast inventariseren de gemeenten aan welke diensten behoefte is, bijvoorbeeld op het gebied van vervoer en gezelschap. Enkele ideeën die daaruit zijn voortgekomen, zijn een ruilsysteem voor diensten en een Talentenbank waarbij vraag en aanbod van diensten en producten worden gebundeld. Woon-zorgconsulenten stimuleren met name ouderen om hun vraag op tafel te leggen, en doen hen beseffen dat zij meer te bieden hebben dan zij zelf denken. Deze manieren van samenwerken zijn bij uitstek geschikt in kleine wijken en dorpskernen waar de saamhorigheid vaak al groot is.” Suurmond zou graag nog wat ontwikkelingen zien rondom sociale begeleiding tijdens het bouwproces. “Afgezien van de nieuwe vormen van wonen en werken die nieuwe vormen van vastgoed vereisen, denk ik dat de bouwsector op het gebied van sociale innovatie nog wel een stap kan zetten. De bouwsector is van nature niet erg communicatief ingesteld, maar mag haar service op dit gebied best uitbreiden. Want hoewel bewoners over het algemeen vrij tevreden zijn wanneer een (ver)bouwproces eenmaal is afgerond, is dit wel een traject dat de nodige emoties en onzekerheden met zich meebrengt. In Twente heeft een aantal aannemers bijvoorbeeld een woonconsulent in dienst die sociale begeleiding tijdens het bouwproces biedt.”

Bereikbaarheid

Naast wonen en werken is ook bereikbaarheid een aandachtspunt in de Achterhoek, waarbij innovatie en het toepassen van bestaande technieken tot slimme en betaalbare oplossingen leiden. “De digitale en fysieke infrastructuur in de Achterhoek zijn belangrijke punten van aandacht”, vertelt kennismakelaar ‘bereikbaarheid’ Margret Klein Holkenborg. “In beide gevallen geldt dat we zoeken naar rendabele, effectieve oplossingen waarbij alle beschikbare middelen, maar vooral ook slimme oplossingen worden ingezet.”

De digitale bereikbaarheid in het buitengebied is hiervan een goed voorbeeld. “Omdat alles steeds verder digitaliseert, vragen bedrijven, instellingen, burgers en bezoekers een goede, snelle en betrouwbare internetverbinding. De leefbaarheid van een gebied wordt mede bepaald door de bereikbaarheid, ook op digitaal gebied. Want dan maak je het voor bewoners, bedrijven en toeristen aantrekkelijk en aangenaam om in de Achterhoek te blijven en verblijven. De aanleg van een glasvezelnetwerk in de Achterhoek en met name in het buitengebied is een uitstekende oplossing voor dit probleem. Dit mag volgens de Europese wetgeving niet worden opgepakt door de provincie en de gemeenten omdat overheden geen staatssteun mogen geven bij dit soort projecten. Daarom nemen nu lokale coöperaties het initiatief om glasvezel te realiseren. Indien 50% van de adressen van een gebied aangeeft een abonnement te willen kan in de zomer van 2016 het startschot in bijvoorbeeld Winterswijk al worden gegeven.”

Vervoerssysteem

Wat betreft de bereikbaarheid met het openbaar vervoer zorgt vervoersmaatschappij Arriva in opdracht van de provincie voor de ‘grofmazige’ fysieke bereikbaarheid via twee spoorlijnen en enkele grote buslijnen. Het probleem is dat diverse dorpen en kernen een minder goede verbinding met deze spoor- en buslijnen hebben. Het is daarom noodzakelijk een fijnmazig netwerk te creëren dat ervoor zorgt dat de hoofdaders van het OV (bus en trein) goed bereikbaar zijn. Als onderdeel van de uitvoeringsagenda van Achterhoek 2020 wordt er een samenhangend vervoerssysteem ingericht dat invulling moet gaan geven aan de basismobiliteit in de regio. Iedereen moet zich zelfstandig en tegen een redelijk tarief kunnen verplaatsen. De verantwoordelijkheid voor die zogenoemde basismobiliteit ligt per 1 januari 2017 bij de gemeenten. Via een regionale vervoercentrale wordt dan het vervoer voor bepaalde doelgroepen zoals leerlingen of mensen met een WMO-indicatie geregeld. Door het samenbrengen van alle mogelijke vervoersvragen in één systeem wordt het mogelijk om het vervoer zo efficiënt mogelijk te plannen en uit te voeren.

Inmiddels zijn er voor de onderkant van het OV diverse lokale initiatieven gestart. “Een zorginstelling in Aalten heeft bijvoorbeeld een overdekt golfkarretje, een soort Pausmobiel, tot haar beschikking voor korte ritten binnen Aalten”, vertelt Klein Holkenborg. “Vrijwilligers verzorgen het vervoer voor bijvoorbeeld de middagmaaltijd in een centraal gebouw of voor een ritje naar de supermarkt. Binnen de voormalige gemeente Neede rijdt de Vlearmoesbus rond. Dit is een rolstoel-toegankelijke bus die op afroep ritjes van deur tot deur verzorgt voor mensen die geen eigen vervoermiddel hebben. Verder heeft de provincie de Achterhoek gevraagd om een twee jaar durende proef te houden met het concept van Mobiel Gedeeld. Dit is een deelautoproject waar ook mensen zonder rijbewijs aan mee kunnen doen. Iemand zonder rijbewijs deelt zijn of haar reisbehoefte met de rijbewijsbezitter binnen hetzelfde dorp. Is er een match in tijd en route, dan wordt de deelauto optimaal benut en worden de kosten gedeeld. Dit soort initiatieven van burgerparticipatie zien gemeenten graag. Ze zetten er op in.”

Tussen de oren

Volgens Stor is er binnen elk bedrijf en binnen elke organisatie wel een bepaalde mate van innovatie mogelijk. “Innovatie kan op verschillende manieren ontstaan. Bijvoorbeeld als bedrijven een oplossing voor een probleem zoeken of een hogeschool een nieuwe techniek ontwikkelt waar bedrijven op aan kunnen sluiten. Innovatie speelt zich vooral af tussen oren van mensen. Bovendien is innoveren geldgedreven. Het gaat vaak om maatschappelijk geld en dat moet dus ook worden terugverdiend.” “Innovatie is essentieel voor bedrijven”, voegt Immink toe. “In de diverse Innovatiehubs kan je zelf zien of innoveren iets voor je is en wat er allemaal mogelijk is. Zelf maak ik onderdeel uit van de regiegroep Smart Industry. Deze heeft als doel om de Achterhoek te promoten als ‘Smarthub’, het epicentrum van de Nederlandse Smart Industry waar bedrijven de nieuwste technieken op het gebied van digitalisering, informatieoverdracht en productie combineren. Deze positionering is tijdens het jaarlijkse InnovatieFestival nogmaals onderstreept. Het is belangrijk dat we blijven laten zien wat er in deze regio allemaal mogelijk is en welke parels hier te vinden zijn. We zijn harde, betrokken werkers. Die mentaliteit dragen de Superboeren van BV De Graafschap uit en dit wordt goed ontvangen door de rest van Nederland. Nu is het tijd dat de gehele regio de positieve punten beter gaat uitventen.” n

 

Innovatieve projecten in de Achterhoek

LoRa sensornetwerk

Op 23 maart 2016 werd in innovatiecentrum ICER het LoRa sensornetwerk geopend. Dit netwerk bestaat uit diverse kleine sensoren die weinig energie verbruiken en met behulp van weinig bandbreedte meetresultaten door kunnen sturen. LoRa wordt onder andere al ingezet in de haven van Rotterdam om de logistieke stromen in kaart te brengen. In de Achterhoek wordt het nu voor het eerst in Nederland binnen de agrarische sector toegepast. Dankzij het sensorennetwerk kunnen op microniveau metingen worden gedaan zoals temperatuur, de samenstelling van de grond en de ontwikkeling van een gewas. De data uit de verschillende sensoren wordt vervolgens gekoppeld en geïnterpreteerd. Om dit netwerk te laten functioneren zijn agrarische ondernemers betrokken, evenals kennisinstellingen en bedrijven die applicaties kunnen ontwikkelen voor het interpreteren van de data. Het uiteindelijke doel is om innovaties in de agrarische sector te stimuleren, de kennis van studenten aan te laten sluiten op de praktijk door het netwerk beschikbaar te stellen aan scholen en de werkgelegenheid in de regio aan te jagen.

Industrieel bouwen

De bouwsector is een stap richting industrieel bouwen aan het maken. Woningen kunnen al in delen in fabrieken worden geproduceerd, om vervolgens de onderdelen ter plekke verder in elkaar te zetten. Dit biedt echter weinig ruimte voor variëteit. Bij ICER wordt op dit moment door meubelontwerper Michiel van der Kley geëxperimenteerd met een 3D-betonprinter die heel nauwkeuring laagjes beton in verschillende vormen op elkaar kan spuiten. Dit biedt mogelijkheden om bijvoorbeeld voor een huis elke steen individueel te printen, of om holle bakstenen te produceren waar een waterafvoersysteem doorheen kan lopen. Door steeds nieuwe maten en modellen in te voeren, blijft het productieproces flexibel, maar wordt de kostprijs van de stenen dankzij de productiemethode van massafabricatie niet te hoog. Dit wordt ook wel mass customization genoemd.